توپ طلا (Ballon d’Or) بی‌شک مهم‌ترین و معتبرترین جایزه فردی دنیای فوتبال است؛ جایزه‌ای که هر ساله بهترین بازیکن جهان را از نگاه روزنامه فرانس فوتبال معرفی می‌کند. این جایزه از سال ۱۹۵۶ تا امروز به نمادی از افتخار، رقابت و تاریخ فوتبال تبدیل شده و مسیر پیشرفت و تغییرات فوتبال جهان را نیز بازتاب داده است. در این مقاله از مجله بت فوروارد، سفری خواهیم داشت به دنیای افتخارات، چهره‌های ماندگار و لحظات تاریخی که توپ طلا را به یکی از بزرگ‌ترین نمادهای ورزشی جهان تبدیل کرده‌اند.
تولد توپ طلا؛ آغاز یک رؤیا در تاریخ فوتبال
توپ طلا
ایده اهدای توپ طلا نخستین‌بار در دهه ۵۰ میلادی و توسط دو روزنامه‌نگار فرانسوی به نام‌های گابریل هانو و ژاک فران از مجله معتبر فرانس فوتبال شکل گرفت؛ روزنامه‌نگارانی که می‌خواستند ستاره‌های درخشان فوتبال اروپا را به شکلی رسمی و ماندگار مورد تقدیر قرار دهند. آنان در فضایی که فوتبال روزبه‌روز محبوب‌تر می‌شد و قهرمانان مستطیل سبز الهام‌بخش میلیون‌ها نفر بودند، تصمیم گرفتند جایزه‌ای ویژه برای بهترین بازیکن سال در نظر بگیرند.
اولین دوره این جایزه در سال ۱۹۵۶ برگزار شد و «استنلی ماتیوس»، اسطوره فوتبال انگلیس و وینگر افسانه‌ای بلکپول، به‌عنوان نخستین برنده انتخاب شد. در آن زمان، محدودیت‌های جغرافیایی باعث می‌شد تنها بازیکنان اروپایی امکان رقابت داشته باشند و به همین دلیل، جایزه بیشتر با عنوان «بازیکن سال اروپا» شناخته می‌شد. این محدودیت البته مانع از اهمیت و اعتبار جایزه نشد، بلکه به مرور زمان توپ طلا به نمادی از شکوه فردی در فوتبال تبدیل شد.
گسترش جهانی جایزه
توپ طلا
توپ طلا در طول دهه‌ها، از یک جایزه صرفاً اروپایی به افتخاری جهانی و بی‌رقیب در فوتبال تبدیل شد. تغییر قوانین و همکاری نهادهای بزرگ فوتبالی، باعث شد این جایزه همگام با تحولات فوتبال، مرزها را درنوردد و به نماد برتری بازیکنان سراسر جهان بدل شود:
- ۱۹۹۵: قوانین تغییر کرد و بازیکنان غیراروپایی شاغل در باشگاه‌های اروپا هم مجاز به حضور شدند. همان سال، جورج وه‌آ از لیبریا نخستین و تنها برنده آفریقایی توپ طلا شد.
- ۲۰۰۷: جایزه جهانی شد و همه بازیکنان حرفه‌ای در سراسر دنیا امکان حضور در رقابت را پیدا کردند. همچنین کاپیتان‌ها و مربیان تیم‌های ملی نیز در رأی‌گیری شرکت کردند.
- ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵: توپ طلا با جایزه «بهترین بازیکن فیفا» ادغام شد و تحت عنوان FIFA Ballon d’Or اهدا گردید. اما این همکاری پایان یافت و از ۲۰۱۶ توپ طلا دوباره به شکل مستقل ادامه یافت.
- ۲۰۲۲: تغییر مهم دیگری رخ داد؛ به‌جای عملکرد بازیکنان در یک سال میلادی، عملکرد آنان در یک فصل فوتبالی معیار انتخاب قرار گرفت. همچنین تنها روزنامه‌نگاران ۱۰۰ کشور برتر رده‌بندی فیفا اجازه رأی‌دهی پیدا کردند.
- ۲۰۲۴: اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) به‌عنوان همکار رسمی مراسم معرفی شد، هرچند روند رأی‌گیری همچنان در اختیار مجله فرانس فوتبال باقی ماند.
برندگان تاریخی و رکوردها
توپ طلا
لیونل مسی با ۸ قهرمانی رکورددار تاریخ است. او تنها بازیکنی است که توانسته همزمان با قهرمانی در جام جهانی، عنوان بهترین بازیکن تورنمنت و توپ طلا را در همان سال (۲۰۲۳) به دست بیاورد.
کریستیانو رونالدو ۵ بار توپ طلا را برده و با ۱۸ بار نامزدی، رکورد بیشترین حضور در فهرست نهایی را در اختیار دارد.
همچنین بخوانید: ۳۱ رکورد فوتبالی در گینس — با حضور کریستیانو رونالدو و لیونل مسی
ستارگانی چون یوهان کرایف، میشل پلاتینی و مارکو فان‌باستن هر کدام سه بار این جایزه را کسب کرده‌اند.
لو یاشین، دروازه‌بان افسانه‌ای شوروی، تنها گلری است که تاکنون توپ طلا برده است (۱۹۶۳).
رونالدو برزیلی جوان‌ترین برنده تاریخ است که در سال ۱۹۹۷ و در ۲۱ سالگی این افتخار را به‌دست آورد.
باشگاه سه‌گانه طلایی
ترکیب سه افتخار بزرگ جام جهانی، لیگ قهرمانان اروپا و توپ طلا، یک «سه‌گانه طلایی» کمیاب ساخته است. تاکنون تنها ۹ بازیکن موفق به این کار شده‌اند:
بابی چارلتون، فرانتس بکن‌باوئر، گرد مولر، پائولو روسی، زین‌الدین زیدان، ریوالدو، رونالدینیو، کاکا و لیونل مسی.
این فهرست نشان می‌دهد که حتی اسطوره‌ای مثل رونالدو برزیلی، با دو جام جهانی و دو توپ طلا، به دلیل نداشتن لیگ قهرمانان، بیرون از این جمع قرار گرفته است.
توپ طلا
انتقادات و جنجال‌ها
با وجود آن‌که توپ طلا همواره معتبرترین جایزه فردی فوتبال شناخته می‌شود، اما هیچ‌گاه از انتقاد و حاشیه خالی نبوده است. برخی کارشناسان آن را بیش از آن‌که معیار فنی بداند، مسابقه‌ای بر پایه‌ی رسانه و محبوبیت توصیف می‌کنند. از سوی دیگر، همواره این گلایه وجود داشته که مدافعان و دروازه‌بانان به‌مراتب کمتر از مهاجمان شانس فتح این جایزه را داشته‌اند؛ چرا که اکثریت قریب به اتفاق برندگان، مهاجم یا هافبک هجومی بوده‌اند.
بعضی منتقدان همچنین سلطه طولانی‌مدت مسی و رونالدو را با وجود اذعان به بزرگی بی‌چون‌وچرای این دو اسطوره، باعث نادیده گرفتن ستارگان بزرگی می‌دانند که شایسته‌ی حداقل یک توپ طلا در دوران حرفه‌ای خود بودند. افزون بر این، برخی اعتقاد دارند که فاکتورهایی چون محبوبیت شخصی و پوشش رسانه‌ای نیز در انتخاب‌ها بی‌تأثیر نبوده است.
در سال ۲۰۲۰ نیز برای نخستین بار، به دلیل همه‌گیری کرونا جایزه‌ای اهدا نشد؛ تصمیمی که موجی از انتقاد به‌دنبال داشت، زیرا بسیاری باور داشتند روبرت لواندوفسکی شایسته‌ترین فرد برای فتح توپ طلا در آن سال بود.
توپ طلا
جوایز دیگر
فرانس فوتبال در کنار توپ طلا، طی سال‌های اخیر با معرفی جوایز جدید تلاش کرده است تا جنبه‌های متنوع‌تری از فوتبال را پوشش دهد. این جوایز نه‌تنها ستارگان جوان و زنان فوتبالیست را به رسمیت می‌شناسند، بلکه نقش دروازه‌بان‌ها، گلزنان بزرگ و حتی مسئولیت اجتماعی بازیکنان را نیز برجسته می‌سازند:
- توپ طلای زنان (Ballon d’Or Féminin) از ۲۰۱۸ برای بهترین فوتبالیست زن.
- جایزه کوپا از ۲۰۱۸ برای بهترین بازیکن زیر ۲۱ سال.
- جایزه یاشین از ۲۰۱۹ برای بهترین دروازه‌بان فصل.
- جایزه گرد مولر از ۲۰۲۱ برای بهترین گلزن.
- جایزه سقراط(سوکراتس) از ۲۰۲۲ برای فعالیت‌های اجتماعی و انسان‌دوستانه بازیکنان.
توپ طلا
آخرین برندگان تا امروز
در آخرین دوره (۲۰۲۴)، رودری ستاره اسپانیایی منچسترسیتی با عملکردی درخشان در لیگ قهرمانان و لیگ برتر انگلیس، در رقابتی تنگاتنگ با وینیسیوس جونیور، توپ طلا را از آن خود کرد.
در مراسم توپ طلای ۲۰۲۴، جایزه توپ طلای زنان به آیتانا بونماتی، هافبک تیم ملی اسپانیا و باشگاه بارسلونا، اهدا شد. او برای دومین سال پیاپی این جایزه را به دلیل عملکرد درخشان و نقش کلیدی‌اش در موفقیت‌های بارسلونا و تیم ملی اسپانیا کسب کرد.
سخن پایانی
توپ طلا فراتر از یک جایزه ورزشی است؛ نمادی از رؤیاها، رقابت‌ها و تاریخ فوتبال که درخشش آن هر سال نگاه میلیون‌ها هوادار را به خود جلب می‌کند. هر بار که نام برنده جدید اعلام می‌شود، تنها یک بازیکن به افتخاری بزرگ نمی‌رسد، بلکه صفحه‌ای تازه در کتاب باشکوه فوتبال جهان ورق می‌خورد. این جایزه، میراثی است که نسل‌های مختلف فوتبالیست‌ها را به هم پیوند می‌دهد و نشان می‌دهد که فوتبال چیزی بیش از یک بازی است؛ روایتی جاودانه از تلاش، استعداد و شور انسانی برای رسیدن به قله.
